کلسترول خون بالا ( Blood Cholesterol ) بیماری شایعی در پزشکی است که می تواند یک بیماری ارثی باشد اما در اغلب موارد، این بیماری در نتیجه تغذیه ناسالم و به طور کلی در نتیجه انتخاب روشی ناسالم برای زندگی است.
درصدی از کلسترول خون را خود بدن انسان تولید می کند و البته انواع متفاوت آن در برخی مواد غذایی نیز یافت می‌شود. اگر میزان دریافت کلسترول شما از مواد غذایی افزایش پیدا کند، بدن با کاهش تولید کلسترول طبیعی میزان آن را کنترل می کند. با وجود اهمیت زیاد این ماده در بدن، میزان زیاد آن می تواند شما را در معرض بیماری‌های قلبی قرار دهد.
کلسترول خون چیست؟
کلسترول یک ماده مومی و چربی مانند است که برای تولید هورمون‌ها و ویتامین D در بدن لازم است و در ضمن به هضم غذا نیز کمک می کند. این ماده در سطح نرمال و طبیعی، یکی از اجزای اساسی هر سلول بدن است و باعث قوی و منعطف شدن غشای سلولی می‌شود.
کلسترول به دلیل چرب بودن، قابلیت حل شدن در خون را ندارد و به همین دلیل به پروتئین‌ها می چسبد و بسته‌ای به نام لیپوپروتئین را تشکیل می دهد. لیپوپروتئین‌ها با توجه به میزان پروتئین و چربی به دو دسته پرچگالی و کم چگالی تقسیم می شوند:
1- لیپوپروتئین با چگالی کم LDL
این نوع لیپوپروتئین «کلسترول بد» نام دارد. این کلسترول خطرناک است و می تواند به دیواره رگ‌ها بچسبد و باعث ایجاد یک نوع چربی به نام پلاک شود. افزایش پلاک، منجر به انسداد رگ‌ها و ایجاد مانع در جریان صحیح خون به قلب می‌شود. هرچه میزان این لیپوپروتئین در خون بیشتر باشد، احتمال ابتلاء به بیماری قلبی بیشتر می‌شود.
2- لیپوپروتئین با چگالی بالا HDL
این نوع لیپوپروتئین که «کلسترول خوب» نامیده می‌شود، کلسترول‌های بد یا اضافی را از قسمت‌های دیگر بدن جمع و به کبد منتقل می کند تا کبد آن را دفع کند. این نوع لیپوپروتئین در سطح نرمال برای بدن مفید است.
کلسترول در چه مواد غذایی وجود دارد؟
تخم مرغ، پنیر، برخی از غذاهای دریایی مانند میگو و ماهی ساردین، لبنیات مانند ماست پرچرب از غذاهای سالمی محسوب می‌شوند که حاوی کلسترول هستند و در صورتی که بدن شما شرایط کاملا طبیعی دارد نیازی نیست برای مصرف آن‌ها نگران باشید.
به عنوان مثال تخم مرغ از غذاهایی است که برخی افراد به دلیل ترس از افزایش کلسترول خون در بدن، از خوردن آن پرهیز می کنند. با این حال تحقیقات نشان داده است که مصرف تخم مرغ تاثیر منفی در میزان کلسترول بدن ندارد.
برخلاف مواد غذایی ذکر شده، گروه دیگری از خوراکی‌ها هستند که حاوی میزان زیادی کلسترول بد هستند و باید از مصرف آن‌ها تا جای ممکن اجتناب کرد. غذاهای یخ زده، فست فود، گوشت‌های فرآوری شده مانند سوسیس، بیکن و هات داگ، کره و روغن از این نوع غذاهای با کلسترول خون بالا هستند که بهتر است در برنامه غذایی شما محدود شوند.
به عنوان مثال کسانی که فست فود بیشتری مصرف می کنند، کلسترول و چربی شکم بیشتری دارند و در نتیجه احتمال ابتلای آن‌ها به بیماری‌های قلبی بیشتر است.
فراموش نکنید که غذاهای سرشار از کلسترول ممکن است تاثیرات متفاوتی در بدن شما داشته باشند. گروهی از آن‌ها مانند تخم مرغ و ماست پرچرب مغذی هستند و ضرری به بدن شما نمی زنند اما گروه دیگر که به تعدادی از آن‌ها اشاره شد برای سلامتی شما مضر هستند.
چرا کلسترول خطرناک است؟
بیماری که به عنوان کلسترول بالا می شناسیم به دلیل افزایش سطح لیپوپروتئین با چگالی کم یا همان LDL در خون ایجاد می‌شود. در شرایط طبیعی، میزان بالای LDL باعث می‌شود کلسترول در عروق خونی انباشته شود اما HDL با جمع آوری کلسترول های بد و انتقال آن‌ها به کبد، در واقع به بدن شما کمک می کند.
در نتیجه اگر سطح کلسترول خون در بدن پایین باشد و کلسترول خوب در سطح متعادلی باشد، احتمال دچار شدن به بیماری‌های قلبی نیز بسیار کمتر خواهد بود.
در غیر این صورت، کلسترول بالا می تواند باعث ایجاد رسوبات چربی در رگ‌های خونی شود. با رشد این رسوبات، جریان خون در رگ‌ها دچار مشکل شده و خون رسانی به قلب کاهش پیدا می کند.
در صورتی که خون کافی به قلب نرسد، فرد ممکن است دچار درد سینه و در نتیجه آنژین شود. علاوه بر این ممکن است رسوبات چربی، شکسته شده و لخته‌ای ایجاد شود که باعث حمله قلبی می‌شود.
چه عواملی باعث کاهش کلسترول خون می‌شوند؟
با توجه به اینکه تغذیه و تحرک در این بیماری نقش بسزایی دارند، با یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و در موارد حادتر با مصرف دارو می توان به کاهش آن کمک کرد.
گاهی فقط با ایجاد تغییرات کوچک در روش زندگی و رژیم‌های غذایی می توان به سادگی سطح LDL را در خون کاهش داد. رژیم‌های غذایی که در آن‌ها میزان مصرف چربی‌های اشباع و ترانس محدود و ناچیز است برنامه‌های مناسب و سالمی هستند. موارد زیر چند روش ساده هستند که باعث کاهش کلسترول بد در بدن می شوند:
1- فیبر بیشتری بخورید
مصرف بیشتر فیبر در برنامه غذایی، به خصوص فیبر موجود در میوه ها، لوبیا و دیگر حبوبات و جو دو سر می تواند به کاهش سطح کلسترول LDL کمک کند.
2- مصرف گوشت را کاهش دهید
برای کاهش کلسترول بد در خون توصیه می‌شود مصرف گوشت قرمز، گوشت‌های فرآوری شده و غذاهای سرخ شده را بسیار محدود کنید.
3- افزایش فعالیت بدنی
فعالیت‌های فیزیکی مانند ورزش کردن منظم یکی از بهترین راه‌ها برای کنترل میزان کلسترول خون در بدن است که می تواند ضمن افزایش HDL یا کلسترول خوب که برای سلامتی مطلوب است، باعث کاهش LDL شود. ورزش منظم می تواند شامل فعالیت‌های متفاوتی مانند پیاده روی، دویدن، شنا و دوچرخه سواری باشد.
4- ترک عادت‌های ناسالم
با ترک کردن عادت‌های ناسالم مانند سیگار کشیدن و مصرف الکل می توانید سطح کلسترول بد در بدن خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهید. یکی از مهمترین تاثیرات مخرب مصرف سیگار، کاهش میزان کلسترول خوب و افزایش میزان کلسترول بد در خون است. مصرف سیگار و الکل خطر ابتلا به سرطان و بیماری‌های قلبی را به شدت افزایش می دهد.
5- افزایش امگا3 در برنامه غذایی
مصرف بیشتر مواد غذایی غنی از امگا3 مانند ماهی سالمون و یا مکمل‌های امگا3 مانند قرص روغن ماهی باعث کاهش کلسترول بد در بدن می‌شود.
6- مصرف سبزیجات و میوه
افرادی که سبزی و میوه بیشتری مصرف می کنند سطح کلسترول LDL کمتری دارند و نسبت به افرادی که سبزیجات کمتری مصرف می کنند، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی در آن‌ها کمتر است.
کاهش مصرف چربی و نمک در برنامه غذایی نیز باعث کاهش سطح کلسترول خون می‌شود.
امتحان کردن برخی از روش‌های فوق می تواند به شما کمک کند تا سطح کلسترول LDL در بدن خود را کاهش دهید. اما اگر این بیماری از طریق ژنتیک و وراثت به فردی منتقل شده باشد برای درمان آن علاوه بر رژیم‌های غذایی و موارد دیگری که ذکر شد به مراجعه به پزشک و مصرف دارو نیز نیاز است.
در بیماری کلسترول بالای خانوادگی، نقص یا جهش در یک ژن باعث می‌شود بدن نتواندکلسترول بد یا LDL را از خون جمع آوری کند؛ در نتیجه افزایش میزان کلسترول در بدن این افراد، می تواند باعث انسداد رگ‌ها و افزایش ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی شود.
شناسایی و درمان کلسترول خون بالا
توجه داشته باشید که کلسترول بالا هیچ علائم خاصی ندارد که از طریق آن متوجه شوید که در معرض حمله قلبی قرار دارید و آزمایش خون تنها روش درست تشخیص آن است. توصیه می‌شود هر چند سال یک بار به پزشک مراجعه کرده و سطح کلسترول خون خود را کنترل کنید.
افرادی که بالای بیست سال سن دارند، بهتر است هر ۵ سال یک بار اقدام به آزمایش سطح کلسترول کنند و در صورتی که سطح آن در خون بالا باشد درمان‌های لازم صورت بگیرد تا مانع ابتلا به بیماری‌های خطرناک شود.
جمع بندی و نتیجه گیری
همانطور که قبلا اشاره شد، افزایش کلسترول در بدن می تواند عوامل مختلفی داشته باشد که برخی از آن‌ها قابل کنترل و پیشگیری است. عواملی که می توانید به راحتی آن‌ها را کنترل کنید شامل عدم تحرک، چاقی و رژیم غذایی ناسالم که باعث افزایش سطح کلسترول در بدن می شوند و با تغییر برنامه غذایی و گاهی روش زندگی، قابل کنترل هستند.
برای اینکه بتوانید میزان کلسترول دریافتی بدن خود را کاهش دهید باید موادغذایی که کلسترول بالایی دارند را شناسایی و مصرف آن‌ها را کاهش داده و در صورت امکان از برنامه غذایی خود حذف کنید. موارد دیگری مانند افزایش فعالیت‌های فیزیکی نیز می توانند به کاهش میزان کلسترول بد در خون شما کمک کنند.
اما عوامل دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشد که فراتر از کنترل شما هستند. به عنوان مثال عوامل ژنتیکی می‌تواند مانع از بین رفتن کلسترول LDL از رگ‌های خونی شود و یا باعث شود کبد شما بیش از اندازه معمول در بدن کلسترول تولید کند؛ برای کنترل این نوع بیماری حتما باید تحت نظر پزشک داروهای لازم را مصرف نمایید.