گلوکوم (Glaucoma) یا آب سیاه، بیماری شایع و خطرناک می‌باشد و دومین علت نابینایی در جهان محسوب می‌شود. نزدیک به هفتاد میلیون نفر در جهان به این بیماری مبتلا هستند که حدود 2% مبتلایان را افراد بالای چهل سال تشکیل می‌دهند. از آنجایی که برای این بیماری روش درمان قطعی وجود ندارد و تنها روش‌های درمانی موجود برای کنترل و جلوگیری از نابینایی ناشی از این بیماری می‌باشد. از این‌رو تشخیص به موقع، درمان مناسب و پیگیری منظم این بیماری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پس تا انتها با رسپینامد همراه باشید تا با علائم و راه‌های جلوگیری از این بیماری آشنا شویم.
گلوکوم چیست؟
گلوکوم یا آب سیاه بیماری است که طی آن عصب بینایی چشم در اثر عواملی نظیر فشار چشم (افزایش فشار داخل چشمی) آسیب می‌بیند. عصب بینایی وظیفه انتقال اطلاعات بینایی به مغز را برعهده دارد و آسیب دیدن این عصب به تدریج موجب نقص میدان دید می‌شود. در صورتیکه این بیماری به موقع تشخیص داده نشود و پیشرفت کند، در نهایت می‌تواند منجر به بینایی کامل فرد شود.
عوامل ایجاد بیماری آب سیاه
در بسیاری موارد علت بروز این بیماری ناشناخته بوده و عوامل ژنتیکی و محیطی بسیاری در ایجاد آن نقش دارند. در برخی موارد عواملی نظیر موارد زیر نیز می‌توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند:
- ضربه به چشم
- بعضی از اعمال جراحی چشم
- بسته شدن زاویه چشم
انواع آب سیاه
آب سیاه در سه نوع اصلی وجود دارد که عبارتند از:
- گلوکوم مزمن (اولیه) با زاویه باز
- گلوکوم حاد با زاویه بسته
- آب سیاه مادرزادی
زاویه چشم به بخشی از چشم گفته می‌شود که بین قرنیه (بخش شفاف چشم) و عنبیه (بخش رنگی چشم) قرار گرفته است. در حالت معمول در ناحیه جلویی چشم مایعی شفاف در حرکت است که درون چشم تولید شده و از زاویه چشم خارج می‌شود. اگر زاویه چشم آسیب دیده باشد یا بسته شده باشد، این مایع نمی‌تواند از چشم خارج شود و موجب افزایش درون چشم و بروز گلوکوم می‌گردد. اغلب بیماران با نوع زاویه باز این بیماری روبرو می‌شوند. اما درصد قابل توجهی نیز دچار تنگی یا بسته بودن زاویه چشم می‌شوند.
علائم بیماری گلوکوم
همانطور که اشاره شد این بیماری انواع مختلفی دارد در نتیجه علائم هریک از انواع این بیماری نیز متفاوت می‌باشد که در ادامه معرفی شده‌اند:
نشانه‌های آب سیاه مادرزادی
- سفیدی قرنیه
- اشک ریزش
- ترس از نور
- زرگی چشم
علائم گلوکوم زاویه باز
در اغلب موارد بیماران مبتلا به آب سایه اولیه یا مزمن، متوجه وجود بیماری نمی‌شوند، مگر اینکه بیماری پیشرفت کرده و در میدان دید فرد اختلال ایجاد شود.
علائم گلوکوم زاویه بسته حاد
- کاهش دید در چشم
- ریزش اشک
- ترس از نور
- دیدن هاله و رنگین کمان اطراف نورها
- تهوع و استفراغ
در صورت مشاهده چنین علائمی، فرد باید به صورت اورژانسی به چشم پزشک مراجعه کرده و تحت درمان فوری قرار گیرد.
نحوه تشخیص گلوکوم
در اغلب موارد پزشک معاینات بالینی شامل
- اندازه گیری فشار داخل چشم
- معاینه زاویه چشم
- بررسی نمای عصب بینایی
- تست میدان بینایی
را با استفاده از دستگاه تونومتر و سایر تجهیزات چشم پزشکی برای تشخیص آب سیاه انجام می‌دهد. در مواردی که گسترش بیماری زیاد باشد پزشک انجام تست‌های دیگر نظیر تصویربرداری از سر عصب بینایی و شبکیه را نیز تجویز می‌کند.
روش‌های درمان و کنترل آب سیاه
با توجه به نوع گلوکوم و پیشرفت آن و با نظر پزشک یکی از روش‌های درمانی زیر برای بیمار تجویز می‌شود:
درمان دارویی
در مراحل اولیه شایع‌ترین روش‌های درمان آب سیاه، داروها هستند که به صورت قطره و قرص وجود دارند. برخی از انواع داروها موجب کاهش تولید مایع زلالیه چشم می‌شوند و برخی دیگر فشار چشم را با تسهیل خروج مایع زلالیه کاهش می‌دهند.
این داروها باید چندبار در روز مصرف شوند. اما نباید فراموش کرد که هیچ دارویی بدون عوارض نیست و ممکن است عوارض جانبی داروها روی سایر نقاط بدن تاثیر داشته باشند. برای نمونه قطره‌های چشمی ممکن است عوارضی نظیر سوزش و قرمزی چشم به همراه داشته باشند. لازم است برای کنترل فشار چشم قطره‌ها و قرص‌ها مرتب و منظم مصرف شوند.
لیزر درمانی یا ترابکلوپلاستی لیزری
لیزر درمانی روشی نوین در درمان گلوکوم می‌باشد. در این روش لیزر به خروج مایع از چشم کمک می‌کند. اغلب مواقع درمان لیزر بعد از شروع دارو و در صورت عدم کنترل بیماری انجام می‌شود. در بیشتر بیماران مصرف داروها پس از انجام لیزر نیز الزامی می‌باشد. عمل لیزر در مطب یا کلینیک چشم انجام می‌شود. دراین روش:
- ابتدا چشم توسط قطره مخصوص بی‌حس می‌شود.
- سپس بیمار روی صندلی مخصوص مقابل دستگاه لیزر می‌نشیند.
- چشم پزشک عدسی مخصوصی را روی چشم قرار می‌دهد.
- در این مرحله پرتویی از نور با انرژی بالا روی بافت مشبک زاویه چشم منعکس می‌شود.
- لیزر 50-100 نقطه سوختگی به فواصل مساوی ایجاد می‌کند. این سوختگی‌ها منافذ خروجی موجود در بافت مشبک را تحت کشش قرار می‌دهند، به این ترتیب با باز شدن منافذ مایع بهتر از آن خارج می‌شو.
- در پایان قطره‌هایی برای رفع التهاب داخل چشم تجویز می‌شود.
استفاده از لیزر به میزان زیادی بر کاهش فشار چشم تاثیر دارد اما در برخی موارد با گذشت زمان ازبین می‌رود. به گونه‌ای که دو سال پس از لیزر در بیش از نیمی از بیماران مجددا فشار چشم افزایش می‌یابد.
جراحی
عمل جراحی با هدف ایجاد منافذ جدید برای خروج مایع از چشم انجام می‌شود. عمل جراحی برای درمان گلوکوم زمانی توصیه می‌شود که درمان‌های دارویی و لیزر برای کنترل فشار چشم موثر واقع نشده باشد.
برای عمل جراحی از بی‌حسی موضعی یا بی‌هوشی عمومی استفاده می‌شود. در بی‌هوشی موضعی داروی آرام بخش تجویز شده و سپس تزریق‌هایی برای بی‌حسی اطراف چشم انجام می‌شود. جراح چشم بخش کوچکی از بافت اطراف قرنیه را بر داشته و به این ترتیب کانال جدیدی برای خروج مایع داخل چشم ایجاد می‌نماید.
عوامل خطر ابتلا به آب سیاه
همه افراد در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند اما در گروه‌های زیر ریسک ابتلا به این بیماری بسیار بالاتر است:
- سابقه ژنتیکی یا ارثی ابتلا به آب سیاه در فامیل و بستگان درجه یک
- سن بالا (بالای چهل سال)
- بالا رفتن فشار چشم
- دوربینی یا نزدیک بینی
- سابقه صدمات قبلی والتهاب چشمی
- کم بودن ضخامت قرنیه
- سـابقه ابتـلا بـه برخـی بیمـاری‌هـا نظیر دیابـت، سـردردهای میگرنـی و بیمـاری فشـار خـون
- استفاده طولانی مدت از کورتیکو استروئیدها
نکاتی برای معاینه چشم
از آنجایی که این بیماری هیچ نشانه و علامت خاصی ندارد، توصیه می‌کنیم:
- معاینه چشم بعد از چهل سال هر دو سال یکبار انجام شود.
- معاینه چشم بعد از شصت سال هر سال یکبار صورت گیرد.
- در افرادیکـه زمینـه مثبـت خانوادگـی آب سـیاه دارنـد، حداقـل دو بـار ویزیت بیـن سـی تـا چهـل سـالگی انجام شود.