کم خونی اصطلاحاً به شرایطی گفته می‌شود که بدن فاقد میزان کافی گلبول‌های قرمز سالم برای انتقال میزان کافی اکسیژن به سلول‌های بدن باشد. افرادی که با این مشکل رو به رو هستند، اغلب احساس خستگی و ضعف دارند. کم خونی انواع مختلف دارد که هر کدام با دلایل متفاوتی به وجود می آیند.
کم خونی ممکن است عارضه‌ای موقتی بوده و یا برای مدت طولانی همراه فرد باشد. کم خونی که به اصلاح anemia نیز نامیده می‌شود، از درجه ی خفیف تا شدید متفاوت است. با توجه به این که کم خونی ممکن است نشانه ی مهمی از یک بیماری جدی باشد؛ در صورتی که احساس ضعف یا یا خستگی دارید و یا در آزمایشات چکاپ شما مشخص شده که مشکوک به کم خونی هستید یا در صورت داشتن علائم کم خونی که در ادامه به آن‌ها می پردازیم، حتما در اولین فرصت ممکن به پزشک خود مراجعه نمایید.
درمان کم خونی با توجه به شدت و نوع آن می‌تواند به سادگی مصرف قرص‌ها و داروهای مکمل و یا با تحمل دستورالعمل‌های پزشکی صورت گیرد. در برخی از انواع این بیماری، پیش گیری به آسانی و با داشتن رژیم غذایی سالم و متنوع امکان پذیر است.
انواع سلول‌های خونی در بدن
برای تشریح بیماری کم خونی بهتر است در ابتدا سه نوع سلول خونی در بدن انسان ساخته می‌شود را بشناسیم:
- گلبول‌های سفید: که وظیفه ی مبارزه با عفونت‌ها بر عهده دارد.
- پلاکت‌ها: که به منعقد شدن خون کمک می‌کنند.
- گلبول‌های قرمز: که وظیفه ی حمل اکسیژن به تمامی اندام‌های بدن را بر عهده دارند.
گلبول‌های قرمز دارای هموگلوبین هستند و هموگلوبین پروتئینی غنی از آهن است که به خون رنگ قرمز می‌دهد. هموگلوبین، گلبول‌های قرمز خون را قادر می سازد که اکسیژن را از ریه دریافت کنند و به تمامی قسمت‌های بدن برساند و دی اکسیدکربن را نیز از تمام ارگان‌های بدن به ریه‌ها انتقال دهد تا عمل دفع دی اکسید کربن صورت گیرد.
اکثر سلول‌های خونی شامل گلبول‌های قرمز، معمولا در مغز استخوان ساخته می‌شود، برای تولید هموگلوبین و گلبول‌های قرمز، بدن به آهن، ویتامین B-12، فولات و سایر مواد مغزی که از طریق غذایی که می خوریم تامین می‌شود نیاز دارد.
کم خونی به زبان ساده
کم خونی زمانی به وجود ی آید که بدن تعداد گلبول قرمز سالم به تعداد کافی نداشته باشد.
کمبود سلول گلبول قرمز به یکی از دلایل زیر اتفاق می افتد:
• بدن تعداد کافی گلبول قرمز سالم نمی سازد.
• خونریزی باعث می‌شود سرعت از دست دادن گلبول‌های قرمز از سرعت ساخت آن در بدن بیشتر باشد.
• بدن گلبول‌های قرمز را تخریب می‌کند.
با انواع کم خونی آشنا شوید
برای آشنایی بیشتر با کم خونی بهتر است با انواع آن آشنا شوید، به طور معمول کم خونی شش گروه عمده به شرح زیر طبقه بندی می شوند :
آنمی آپلاستیک :
این نوع کم خونی که نادر‌ترین نوع نیز می‌باشد، در اثر نارسایی در در مغز استخوان به وجود می آید، در این حالت تولید سلول‌های خونی توسط مغز استخوان کاهش یافته یا به طور کلی متوقف می‌شود.علاوه بر آن بیماری‌های خود ایمنی، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی، عفونت‌ها و مصرف داروهای خاص نیز می‌تواند منجر به ایجاد این نوع بیماری شود.
بیشتر بخوانید : درباره انواع ویتامین‌ها و خواص آن‌ها بیشتر بدانید
کم خونی در اثر فقر آهن :
این نوع از کم خونی که از شایع‌ترین انواع آن نیز هست، زمانی به وجود می آید که بدن فاقد آهن کافی برای ساخت هموگلوبین باشد، رژیم غذایی نامناسب، خونریزی شدید، زخم‌های داخلی، برخی از انواع سرطان و بارداری می‌تواند برخی از دلایل شایع بروز این نوع کم خونی باشد. استفاده منظم از برخی از داروهای مسکن بدون نسخه، به خصوص آسپرین، که می‌تواند باعث التهاب پوشش معده و در نتیجه از دست دادن خون و در نهایت کم خونی شود.
کم خونی داسی شکل :
در این حالت گلبول‌های قرمز به جای شکل طبیعی حالت داسی و با لبه‌های خمیده دارد. گلبول‌های قرمز داسی شکل به سختی در رگ‌های خونی حرکت کرده و اکسیژن رسانی به اعضای بدن با اختلال رو به رو است. از طرف دیگر بدن سلول‌های داسی شکل را تخریب می‌کند ولی سلول‌های سالم با سرعت لازم تولید نمی شوند. به همین یدلیل کم خون در بضدن فرد نمایان می‌شود.
تالاسمی :
نوع دیگری از کم خونی است که در آن بدن فرد ژن های ویژه‌ای را دارا نمی‌باشد . که اغلب این نوع کم خونی زمینه ی وراثتی دارد.
آنمی کمبود ویتامین :
این نوع کم خونی عمدتا در اثر کمبود فولیک اسید و یا ویتامین B-12 بروز می‌کند. در این نوع از کم خونی، گلبول‌های قرمزی که توسط فرد تولید می شوند قادر به انتقال موثر و صحیح اکسیژن نیستند.برخی افراد با وجود مصرف ویتامین B-12 قادر به جذب این ویتامین نیستند و در نتیجه دچار کم خونی ناشی از کمبود ویتامین می شوند.
کم خونی التهاب :
برخی بیماری‌ها – مانند سرطان، HIV / AIDS ، آرتریت روماتوئید، بیماری کلیوی، بیماری کرون و سایر بیماری‌های التهابی حاد یا مزمن – می‌توانند در تولید گلبول‌های قرمز سالم در خون تداخل ایجاد کنند.
علائم کم خونی در بدن
نشانه‌های کم خونی بسیار وابسته به علت ایجاد کم خونی هستند. اگر کم خونی به دلیل بیماری قلبی به وجود آمده باشد، بیماری می‌تواند آن را پنهان کند بنا بر این تشخیص بیماری تنها از طریق آزمایش‌های تشخیصی که به منظور دیگری انجام شده است شناسایی می‌شود.
بر اساس علت به وجود آورنده ی کم خونی، ممکن است فرد هیچ علائمی نداشته باشد، در صورتی که این علائم در فردی مشاهده شد، ممکن است نشانه ی کم خونی دانسته شود:
- خستگی
- ضعف
- رنگ پریدگی یا زردی پوست
- ضربان قلب غیر طبیعی
- کوتاهی تنفس
- سرگیجه یا احساس سبکی در سر
- درد سینه
- سردی دست‌ها و پاها
- سر درد
در کم خونی خفیف ممکن است هیچ علایمی ظاهر نشود، اما با شدید‌تر شدن کم خونی علایم نیز شدید‌تر می شوند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
هنگامی که احساس خستگی کردید بدون این که دلیل برای آن داشته باشید، بهترین زمان مراجعه به پزشک برای تشخیص کم خونی است. خستگی ممکن است دلایل بسیاری بجز کم خونی داشته باشد؛ بنابراین تصور نکنید که هنگامی که خسته هستید، حتما کم خونی دارید. برخی از افراد هنگام اهدا خون متوجه می شوند که میزان هموگلوبین آن‌ها کمتر از حد نرمال بوده و به کم خونی دچارند. در این شرایط نیز مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان ضروری است.
چطور می‌توان کم خونی را تشخیص داد؟
مراجعه به پزشک و پاسخ دادن به سوالاتی در زمینه ی دارو هایی که مصرف می‌کنید و سابقه ی بیماری‌های ژنتیکی در خانواده اولین قدم در تشخیص کم خونی است.
پس از آن پزشک با استفاده از آزمایش‌های تشخیصی مانند: شمارش سلول‌های خونی (CBC) وضعیت فعلی شما را بررسی می‌کند.
در صورت نیاز تست‌های تکمیلی مانند آزمایش‌های مربوط به مغز استخوان برای تشخیص‌های دقیق‌تر انجام می‌شود.
چه عواملی باعث افزایش ریسک ابتلا به کم خونی در افراد می‌شود؟
رژیم غذایی فاقد برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی: افراد با رژیم‌های غذایی که میزان آهن، ویتامین B-12 و فولات کمتری دارند، ریسک افزایش احتمال ابتلا به کم خونی را دارند.
مشکلات روده‌ای :
دارا بودن مشکلات روده ای که بر جذب مواد مغذی در روده ی کوچک تاثیر گذار است مانند سلیاک، ریسک ابتلا به کم خونی را افزایش می‌دهد.
همچنین بیشر بخوانید : همه چیز درباره کارکرد کلیه در بدن انسان
خانم هایی در دوران قاعدگی:
به دلیل از دست دادن گلبول‌های قرمز احتمال کم خونی بیشتری را نسبت به مردان و خانم‌ها در دوران یائسگی هستند، دارند.
بارداری :
خانم‌های باردار که از مولتی ویتامین‌های حاوی فولیک اسید و آهن استفاده نمی‌کنند، ریسک بالاتری در ابتلا به کم خونی دارند.
شرایط ویژه :
مانند سرطان، مشکلات کلیوی، دیابت و سایر شرایط خاص، ممکن است خطر کم خونی و ایجاد بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.
وراثت : اگر در بین بستگان شما سابقه ی بیماری کم خونی ارثی مانند کم خونی ناشی از سلول‌های داسی شکل وجود دارد، ممکن است شما نیز به میزان بالاتری احتمال قرار گرفتن در این شرایط را داشته باشید.
سایر عوامل : سابقه ی عفونت‌های خاص، بیماری‌های خونی، بیماری‌های خود ایمنی، الکلیسم، مواجهه با ترکیبات شیمیایی سمی و استفاده از برخی از داروهای خاص بر تولید صحیح گلبول‌های قرمز تاثیر گذار بوده و به کم خونی منجر می‌شود.
سن : افراد با سن بالاتر از 65 سال در معرض ریسک بالاتری برای ابتلا به کم خونی قرار دارند.
چطور کم خونی را درمان کنیم
درمان کم خونی وابسته به علت به وجود آمدن آن متفاوت است که برخی ازرایج‌ترین درمان‌ها در ادامه آورده شده است :
- مصرف مکمل‌های حاوی آهن و تغییر در رژیم غذایی
- انجام عمل‌های جراحی برای حذف دلیل خونریزی‌های داخلی
- مصرف مکمل‌های حاوی فولیک اسید و ویتامین C و افزایش این مواد در رژیم غذایی روزانه
- تزریق خون و فراوده‌های خونی به منظور افزایش میزان گلبول‌های قرمز
- پیوند مغز استخوان در صورتی که مغز استخوان فرد قادر به ساخت گلبول‌های قرمز سالم نباشد
- پیوند سلول‌های بنیادی خون و مغز استخوان
کم خونی از بیماری‌های شایع در بین افراد مختلف جامعه بوده که شناسایی و درمان به موقع آن در حفظ سلامتی و جلوگیری از مشکلات سلامتی در آینده تاثیر به سزایی دارد.