محلول ضدعفونی کننده

محلول ضدعفونی کننده دسته‌ای از مواد شیمیایی است که روی باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، اسپور باکتریها و سایر اورگانیسم‌ها اثر کرده و آنها را از بین برده ویا از رشد آنها جلوگیری می‌کند. استفاده از مواد و محلول‌های ضدعفونی کننده برای سلامتی بسیار ضروری هستند و از مهم‌ترین عوامل پیشگیری از بیماری‌ها بخصوص بیماری‌های مسری نظیر کووید 19 به شمار می‌روند. این محلول‌ها در زمان‌هایی که به آب و صابون دسترسی ندارید جایگزین مناسبی برای شستن دست‌ها با آب و صابون می‌باشند و به صورت فوم، ژل و مایع موجود هستند.

انواع محلول ضدعفونی کننده

محلول‌های ضدعفونی کننده به دو دسته مخصوص دست و سطوح تقسیم می‌شوند:

1.مواد ضدعفونی کننده‌ای که روی سطح پوست، بدن و در بافت‌های زنده استفاده می‌شوند، گندزدا (Antiseptic) نامیده می‌شوند.

2.مواد ضدعفونی کننده‌ای که برای تمیز شدن ابزار، وسایل، کاشی‌هاف لباس‌ها، وان حمام، دستشویی و حمام استفاده می‌شوند، ضدعفونی کننده (Disinfection) نام دارند.این مواد به هیچ عنوان نباید برای دست استفاده شوند. زیرا درصد الکلی که برای ضدعفونی کننده‌های سطح استفاده می‌شود بسیار بیشتر از درصد الکل موجود در مواد ضدعفونی کننده مخصوص تماس با دست است. به علاوه گاهی در ترکیبات ضدعفونی کننده‌های سطح از ترکیب الکل صنعتی یا متانول استفاده شده است که اصلا برای تماس با دست توصیه نمی‌شود.

نحوه استفاده از محلول ضدعفونی

برای ضد عفونی کردن دست‌ها بهتر است بعد از زدن ژل یا محلول ضدعفونی کننده به دست‌ها و مالیدن آن به تمم قسمت‌های دست، دست‌تان را به سمت چپ و راست حرکت دهید تا دست‌هایتان خشک شود و یا اینکه ابتدا محلول را به تمام قسمت‌ها دست خود مالیده و فرصت دهید به مدت 20 تا 30 ثانیه روی دست باقی بماند.

زمانی‌که از ضد عفونی کننده‌های استفاده می‌کنید باید اجازه دهید حداقل 30 ثانیه روی سطح بمانند تا برای از بین بردن ویروس‌ها فرصت کافی داشته باشند. برخی افراد به محض آنکه محلول ضدعفونی کننده روی سطح اسپری می‌کنند، مواد را خشک می‌کنند. این کار موجب می‌شود ماده ضدعفونی مننده فرصت کافی برای از بین بردن ویروس‌ها را نداشته باشد در حالیکه باید بین 30 تا 40 ثانیه روی سطح باقی بماند و بعد آن را خشک کنید.

محصولات ضدعفونی کننده دست

محلول ضدعفونی کننده انتخاب مناسبی برای تمیز کردن دست‌ها می‌باشد. این محصولات در دو نوع ضدعفونی کننده الکلی و غیر الکلی موجود هستند.

ضدعفونی کننده‌های بدون الکل

محصولات بدون الکل عموما از مواد ضدعفونی کننده نظیر نزالکونیوم کلراید (Benzalkonium Chloride) یا تریکلوزان (triclosan) استفاده می‌کنند. محصولات بدون الکل به دلیل آنکه فاقد الکل هستند قابل اشتعال نبوده و احتمال آسیب زدن به پوست کمتری دارند. اما میزان غلظت ترکیبات به کار رفته در آنها باید در حد معینی باشد در غیر اینصورت قادر به محافظت از پوست در برابر میکروب‌ها نخواهند بود.

محلول ضدعفونی کننده الکلی

گرچه ضد عفونی کننده‌های الکلی بهترین گزینه برای مواردی هستند که آب و صابون در دسترس نیست اما کارایی این محصولات نیز به غلظت الکل موجود در آن‌ها بستگی دارد. محصولی که دارای 60 تا 95 درصد الکل باشد، انتخاب مناسب و ایده‌آلی برای ضدعفونی کردن دست‌ها می‌باشد. این محصولات اغلب دارای روان‌کننده‌هایی همچون گلیسیرین و نرم‌کننده‌هایی نظیر آلوئه‌ورا می‌باشند و از خشکی پوست دست جلوگیری کرده و موجب آب رسانی به پوست می‌شوند. بنابراین محلول ضدعفونی کننده با حداقل 60 درصد الکل خاصیت محافظت‌کنندگی مناسبی خواهد داشت.

تاثیر ترکیبات و مواد ضدعفونی کننده و ضد میکروب موجود در محصولات الکلی مداوم و آنی است. به این معنی‌که بلافاصله بعد از استفاده، میکروب‌ها را ازبین برده و برای مدت نسبتا زیادی دست‌ها را پاکیزه نگه می‌دارند. برخی از این محصولات حاوی مواد معطر می‌باشند که علاوه‌بر داشتن بوی خوش، آسیبی برای پوست دست ندارد.

نکات قابل توجه در استفاده از ضدعفونی کننده‌ها

• محلول ضدعفونی کننده و گندزداها تنها مناسب استعمال خارجی هستند. از این رو از ورود این مواد به چشم، گوش، دهان و دستگاه تنفس اکیدا خودداری کنید.
• لازم است عوامل بی‌اثر کننده مواد ضد عفونی کننده را بشناسید و مانع تماس آنها بایکدیگر شوید. برای نمونه تی کشیدن و تمیز کردن با اسفنج و ابر، موجب بی‌اثر شدن مواد ضدعفونی می‌شود. زیرا چوب، کتان، پارچه، لاستیک و پلاستیک‌ها موجب خنثی شدن و بی‌اثر شدن فنل‌ها و ساولن‌ها می‌شود.
• از محلول‌ها و مواد ضدعفونی کننده در مقادیر کم استفاده کنید و در استفاده از آنها زیاده‌روی نکنید.
• اثر میکروب‌کشی و گندزدایی مواد ضدعفونی با آب داغ بیشتر می‌شود اما یا آب ژاول (وایتکس) و ید این کار را نکنید.

عوامل موثر در کارایی محلول ضدعفونی کننده

مهم‌ترین عواملی که در کارایی محلول و محصولات ضدعفونی کننده تاثیر دارند عبارتند از:

نحوه استفاده از محلول ضد عفونی کننده

نحوه استفاده از مواد ضدعفونی‌ کننده به عواملی نظیر موارد زیر بستگی دارد:

• میزان محصول مورداستفاده طی هر بار تمیزکردن دست‌ها
• مدت‌زمان اختصاص‌ داده‌ شده به هر بار استفاده
• تعداد دفعات استفاده از محصول در طول روز

آسیب‌پذیری میکروب‌ها و ویروس‌ها

آسیب‌پذیر بودن یا نبودن میکروب‌ها و ویروس‌های روی دست‌ها در برابر ترکیبات فعال موجود در محلول ضدعفونی کننده در عملکرد این مواد موثر است.
در حالت کلی اگر به درستی از این محلول‌ها استفاده شود و این مواد بین 20 تا 30 ثانیه با تمام قسمت‌های دست حتی بین انگشتان و زیر ناخن‌ها تماس داشته باشد و سپس در معرض هوا خشک شود قادر است تعداد زیادی از باکتری‌ها، قارچ‌ها و برخی انواع ویروس‌های سط پوست نظیر ویروس آنفولانزا نوع A را به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد.

اما اکثر محلول‌های ضدعفونی کننده دست در برابر باکتری‌ها (bacterial spore؛ هاگ: یاخته‌ای تک‌سلولی و ریز)، ویروس‌های بدون غلاف (نظیر نوروویروس) و انگل‌هایی نظیر ژیاردیا کارایی زیادی ندارند. همچنین اگر دست‌ها پیش از استفاده از محلول ضدعفونی کننده به میزان زیادی کثیف باشد، از خاصیت پاک کنندگی و میکروب‌زدایی محصول کاسته می‌شود.

دامنه اثر محلول ضدعفونی کننده

• قابلیت کشندگیی انواع باکتری‌های گرم مثبت و منفی
• قابلیت کشندگی قارچ‌ها
• غیر فعال کردن و جلوگیری از سرایت ویروس‌ها

مزایای استفاده از مواد ضد عفونی کننده

• در لحظه قابل استفاده می‌باشد و نیاز به رقیق‌سازی ندارد.
• سریع و ماندگار
• سازگار با پوست دست
• مقرون‌به‌ صرفه
• بدون نیاز به شستشو
• کاربری آسان و راحت

موارد مصرف محلول ضدعفونی کننده

• قابل استفاده در مراکز درمانی، بیمارستان‌ها، دندان‌پزشکی‌ها، آزمایشگاه‌ها، مراکز انتقال خون و …
• ضدعفونی زخم‌ و پوست
• مصارف شخصی برای جلوگیری از سرایت بیماری‌ها
• ضدعفونی کردن وسایل شخصی
• استفاده در آرایشگاه‌ها، اماکن عمومی، هتل‌ها، رستوران‌ها و …